KILKA SŁÓW
O PROJEKCIE
„Wielokulturowe dziedzictwo Rzeczypospolitej w kształtowaniu europejskiej mentalności Słowian Europy Środkowo-Wschodniej. Interdyscyplinarne badanie wpływów łacińskich na kulturę bizantyjsko-słowiańską inspirowane 300-ną rocznicą Synodu Zamojskiego (1720 – 2020)”
OPIS PROJEKTU
Projekt obejmuje interdyscyplinarną i historyczno-kulturową analizę wydarzenia historycznego (Synod Zamojski 1720 r.), ważnego dla Białorusinów i Ukraińców w kontekście ich związków z kulturą łacińską za pośrednictwem polskim. Projekt, odwołując się do historii, odnosi się do współczesności, próbując zbadać i określić obecny stopień europejskiej świadomości i identyfikacji Białorusinów i Ukraińców.
Działania podejmowane w ramach projektu wpisują się w zakres badań kulturologicznych i historycznych dziejów Rzeczypospolitej Dwojga Narodów, uwzględniając jej wielokulturowy i wielonarodowy charakter. Zamierzają ukazać dawne państwo polsko-litewsko-ruskie jako miejsce spotkania i kształtowania się tożsamości narodów (tutaj: Polacy, Białorusini i Ukraińcy), które będąc częścią etnicznej wspólnoty słowiańskiej, należały do dwóch europejskich cywilizacji: zachodniej (łacińskiej) i wschodniej (bizantyjskiej).
Ukazując związek historii ze współczesnością, projekt chce przyczynić się do lepszego postrzegania Polski przez jej wschodnich sąsiadów, a równocześnie do umocnienia ich tożsamości i mentalności europejskiej. Historiografia, zarówno polska, jak i ukraińska czy białoruska, często podkreśla elementy negatywne wspólnej historii, koncentruje się na różnicach i antagonizmach. Obecny projekt pragnie zwrócić uwagę na to, co nas łączy, pokazać pozytywne aspekty współistnienia w jednym organizmie państwowym, tworzenie swoistej syntezy cywilizacji łacińskiej i bizantyjskiej (szczególnie na przykładzie Kościoła unickiego w historycznym kontekście synodu w Zamościu z 1720 roku).
Dokonać tego zamierzamy podejmując międzynarodową współpracę naukowców z Polski, Ukrainy i Białorusi, reprezentujących kilka różnych dziedzin, takich jak: historia, filologia, teologia, nauki prawnicze, filologia, kulturologia (zespół badawczy). Projekt ma więc charakter innowacyjny, interdyscyplinarny i międzynarodowy. Jego zaletą jest dialog naukowy, łączący dziedziny nauk humanistycznych i społecznych oraz dialog międzynarodowy. Dyskusja polskich, ukraińskich i białoruskich naukowców ma na celu zbliżenie stanowisk i przyczynienie się do powstania bardziej spójnej wizji historii oraz odnalezienia przez ich kraje właściwego miejsca i roli, jaką mogą dziś odegrać we wspólnocie europejskiej. Takie podejście jest ważne i cenne w kontekście integrującej się Europy, która świadoma swoich rzymsko-łacińskich i grecko-bizantyjskich korzeni, nie może zamykać się na swój wschodni komponent.
Projekt zakłada stworzenie międzynarodowej i interdyscyplinarnej grupy naukowców, badających zadaną problematykę w duchu dialogu i otwartości na różnice w poglądach. Wyznaczeni badacze zrealizują publikację źródeł historycznych (Synod Zamojski). Jej prezentacja odbędzie się na międzynarodowej konferencji, która obejmie także promocje wyników innych badań (publikacja pokonferencyjna). Projekt obejmuje także zorganizowanie warsztatów studenckich w krajach-uczestnikach projektu i sesji studenckiej w Krakowie w celu zapoznania studentów z wynikami badań: przybliżenie i uświadomienie przez nich wspólnego historycznego i kulturowego dziedzictwa Rzeczypospolitej.
CELE PROJEKTU
1. Cel ogólny
Celem projektu jest zbadanie wpływów łacińskich na kulturę bizantyjsko-słowiańską Rusinów, zaistniałych w Rzeczypospolitej i określenie ich roli w kształtowaniu się zarówno tożsamości narodowej, jak i mentalności europejskiej współczesnych Białorusinów i Ukraińców.
Na terenie wielonarodowej Rzeczypospolitej (po włączeniu w jej skład Księstwa Litewskiego i Rusi) stworzone zostały warunki do syntezy dwóch europejskich nurtów cywilizacyjnych – rzymsko-łacińskiego i grecko-bizantyjskiego – w wyniku współistnienia na jej obszarze dwóch konfesji: katolicyzmu i prawosławia. Konkretnym przykładem tej syntezy był utworzony w 1596 roku (Unia Brzeska) Kościół unicki, który zjednoczył część ruskich wyznawców prawosławia z Kościołem katolickim. Ta nowa wspólnota wyznaniowa wywarła przemożny wpływ na proces integracji Słowian Wschodnich z cywilizacją zachodnioeuropejską. Ważnym wydarzeniem w historii Kościoła unickiego (greckokatolickiego) był Synod Zamojski przeprowadzony w 1720 roku, który w znaczący sposób wzmocnił jego związek z Kościołem katolickim. Przedmiotem trwających sporów, nie tylko historiograficznych, jest kwestia wpływu tradycji łacińskiej na zasadniczą treść uchwał synodu. W 2020 roku przypada 300-na rocznica Synodu Zamojskiego, dlatego punktem wyjścia podjętych w projekcie badań będzie problematyka z nim związana. Podejmując próbę obiektywnej jego oceny, projekt przewiduje spojrzenie na synod i jego epokę (XVIII w.) ze strony badaczy – przedstawicieli różnych dyscyplin, różnych krajów i różnych konfesji.
Synod Zamojski i jego skutki będzie w projekcie historycznym przykładem wpływów łacińskich na kulturę bizantyjsko-słowiańską. Pokażą one jak Rusini – obywatele Rzeczypospolitej – potrafili wykorzystać zaistniałe możliwości rozwoju, przy jednoczesnym dochowaniu wierności wschodniej tradycji.
Analiza tego konkretnego przykładu historycznego ma zainspirować uczestników projektu do szerszej refleksji i dyskusji na temat spotkania i dialogu kultur, warunków tworzenia się nowych tożsamości narodowych, kształtowania się europejskiej świadomości Białorusinów, Ukraińców i Polaków oraz wyznaczy kierunek dalszego jej rozwoju.
Podjęcie takiej dyskusji naukowej wydaje się zasadne i aktualne wobec współczesnego poszukiwania tożsamości europejskiej, składających się na nią tożsamości narodowych i korelacji między nimi. Planowane w projekcie badania pokazują ważną rolę humanistyki w ukazaniu i formowaniu społecznego, politycznego, kulturowego oblicza współczesnej Europy.
Przewidziane w projekcie publikacje (źródło historyczne, komentarze, opracowania) utworzą bazę danych, która zostanie udostępniona uczestnikom projektu (naukowcy, studenci). Efektem projektu będzie stworzenie międzynarodowej grupy badawczej nastawionej na dalszą współpracę i interdyscyplinarne badania wspólnego dziedzictwa kulturowego Europy Środkowo-Wschodniej.
2. Cele szczegółowe
- opracowanie interdyscyplinarnej metody badawczej dziedzictwa kulturowego, szczególnie w zakresie podjętej w projekcie problematyki historycznej, kulturowej i socjologicznej;
- wydanie polskiego tłumaczenia łacińskiej wersji Statutów Synodu Zamojskiego wraz z komentarzami historycznym, prawnym i liturgicznym (przygotowanymi przez specjalistów z tych dziedzin);
- przeprowadzenie komparatystycznych badań dotyczących świadomości europejskiej i narodowej Białorusinów i Ukraińców (w odniesieniu do takiej świadomości Polaków);
- zorganizowanie międzynarodowej konferencji naukowej z prezentacją wydanej publikacji źródłowej i referatami naukowców różnych dziedzin (na temat Synodu Zamojskiego w kontekście epoki);
- wydanie publikacji pokonferencyjnej;
- przygotowanie i przeprowadzenie warsztatów studenckich na Białorusi i Ukrainie z udziałem naukowców grupy badawczej;
- zorganizowanie podsumowującej sesji studenckiej z wybranymi uczestnikami warsztatów;
- utworzenie strony internetowej prezentującej projekt.
Aspekt naukowy projektu obejmuje interdyscyplinarne badania nad historią Kościoła unickiego (greckokatolickiego), zwracające uwagę na procesy okcydentalizacji i latynizacji zintensyfikowane po Synodzie Zamojskim oraz na ich dalsze konsekwencje w kształtowaniu się narodowych społeczności – ukraińskiej i białoruskiej. Ważnym będzie wykazanie pozytywnej strony tych procesów i poszukiwanie nowych określeń na ich nazwanie pozbawionych negatywnych obciążeń, które zyskała, na przykład, stosowana w dotychczasowych opracowaniach naukowych, „latynizacja”. Imponujący dorobek Kościoła greckokatolickiego stanowi przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych i wciąż dostarcza ciekawego materiału do dalszych studiów. W przeszłości jego badacze często ignorowali zasadę obiektywności i ulegali emocjom. Projekt zakłada obiektywne i wielostronne wyświetlenie wydarzenia z historii Kościoła unickiego (Synodu Zamojskiego z 1720 roku). Tak potraktowane w projekcie wydarzenie historyczne ma być okazją do podjęcia dyskusji nad problemami współczesnymi podczas konferencji naukowej i warsztatów studenckich.
Na warsztatach zostaną zaprezentowane studentom publikacje związane z projektem. Warsztaty będą okazją do spotkania studentów z naukowcami badającymi zagadnienie (aspekt edukacyjny). Przeprowadzona na warsztatach dyskusja dotycząca współczesnych konsekwencji wpływów polsko-łacińskich na kulturę bizantyjsko-słowiańską ma prowadzić do wzmocnienia postaw otwartości, tolerancji na inne kultury i narody (aspekt społeczny). Będzie to także poszukiwanie nowego, pozytywnego spojrzenia na wspólną przeszłość w Rzeczypospolitej przez studentów – młodych obywateli współczesnej Białorusi i Ukrainy.
Warsztaty wyłonią delegatów na wspólną sesję studencką w Krakowie. Sesja będzie spotkaniem studentów z 3 państw (Polska, Białoruś, Ukraina). Będzie płaszczyzną do wymiany poglądów dotyczących historii i współczesności, pokazanie tego, co łączyło nas kraje w przeszłości, a co łączy nas dzisiaj w Europie. Podczas sesji planowane są także wydarzenia kulturalne, które przybliżą gościom kulturę polską, a także jej otwartość na kultury wschodniosłowiańskie. Wizyta na uczelniach polskich (UPJPII, UJ) może zachęcić studentów do dalszych studiów i przyszłej pracy w Polsce.
Aspekt kulturowy projektu obejmuje dialog międzykulturowy, który ma na celu określenie relacji kulturą własną (narodu) a kulturą europejską. Dalsze badania w tym zakresie powinny uwzględnić nie tylko wpływy łacińskie na kulturę wschodniosłowiańską, ale także kierunek odwrotny – wpływy wschodnie na kulturę polską.
Projekt będzie realizowany w oparciu o dialog specjalistów różnych dziedzin, reprezentantów trzech krajów: Polski, Białorusi i Ukrainy, którego celem jest opracowanie wspólnego spojrzenia na historię i współczesność. W podejściu badawczym należy wziąć pod uwagę wewnętrzną potrzebę sąsiednich narodów budowania własnej tożsamości (także obrzędowej i wyznaniowej). Dotychczasowe badania historii Kościoła unickiego rzadko uwzględniały głos naukowców ukraińskich. Jeszcze słabsza jest obecność na tym terenie naukowców z Białorusi. Jednym z celów projektu jest zaangażowanie przedstawicieli tych państw.
Badając kulturę ukraińską i białoruską w kontekście kultury Rzeczypospolitej nie można sugerować się faktami wyłącznie ze sfery konfesyjnej, ale brać pod uwagę szeroki kontekst kultury europejskiej (łacińskiej i greckiej) i ogólnochrześcijańskiej. Dlatego poszukując nowych perspektyw badawczych, projekt ma charakter interdyscyplinarny, międzynarodowy i interkonfesyjny.
Ważnym celem projektu jest sformowanie międzynarodowej grupy badawczej, składającej się z naukowców polskich, ukraińskich i białoruskich – specjalistów z dziedziny historii, teologii, prawa, sztuki, filologii, reprezentujących różne wyznania – rzymskokatolickie, greckokatolickie, prawosławne, co gwarantuje prawidłowy przebieg badań i realizację projektu zgodną z wyznaczoną problematyką.
Projekt ma znaczenie dla poprawy relacji z naszymi sąsiadami – Ukraińcami i Białorusinami. Przyczyni się do polepszenia wizerunku Polski w ich oczach, zarówno w planie historycznym, jak i w kontekście współczesnych wyzwań. Dzięki realizacji projektu, nauka polska może spełnić zadanie wspierania nurtów proeuropejskich na Ukrainie i Białorusi.